مقاله نقش تصاوير ماهواره‌اي بعنوان يك ابزار قوي در امر اكتشاف و استخراج یکشنبه ۱۰ مرداد ۹۵ | ۱۲:۰۱ ۷ بازديد
پايان نامه سرزمين ايل بختياري يا لر بزرگ
فهرست مطالب
مقدمه ۵
بيان مسئله ۸
ژئومورفولوژي ۱۳
آب و هواي مناطق ايل بختياري ۱۶
منابع آب ۲۴
الف ) آبهاي سطحي ۲۵
ب ) آبهاي زيرزميني ۲۸
پوشش گياهي مناطق ايل بختياري ۲۹
جانوران مناطق ايل بختياري ۳۴
تفاوتهاي دو منطقه قشلاق و ييلاق ۳۵
جغرافياي انساني ايل بختياري ۳۶
ساختار اجتماعي ۴۳
تقسيمات و جوامع داخلي ايل ۴۳
سازمان سياسي و اداري ايل ۴۷
طوايف و تيره‌هاي ايل بختياري ۴۸
جمعيت ايل بختياري و ويژگيهاي آن ۵۱
آمار و تعداد نفوس ۵۲
تراكم جمعيت ۵۵
توزيع جمعيت مناطق و مراكز عشايري ۵۵
نژاد و مذهب ۶۱
آموزش و پرورش ۶۲
وضعيت بهداشت ۶۴
آداب و رسوم و فرهنگ ۶۷
مهاجرت و ترك زندگي عشايري در ايل بختياري ۷۴
مسكن و نحوه سكونت عشاير بختياري ۷۶
اقتصاد ايل بختياري ۸۰
ييلاق و قشلاق و كوچ در عشاير بختياري ۸۱
انگيزه‌هاي كوچ ۸۲
انواع كوچ ۸۳
قلمروهاي عشايري ۸۴
مدت استقرار در قلمروهاي ييلاقي و قشلاقي ۸۶
چگونگي كوچ ۸۸
مسافت كوچ (مسافت ايل راهها) ۹۱
وسيله كوچ ۹۱
ايل راهها و مسيرهاي اصلي كوچ بختياري ۹۲
تعداد دامهاي بختياري ۹۵
نژاد و خصوصيات دامهاي بختياري ۹۷
روشهاي مختلف استفاده از دام ۹۸
نگهداري دام ۱۰۳
چوپان و وظايف او ۱۰۹
فرآورده‌هاي دامي و سود حاصل از يك دام در طول يك سال ۱۱۳
فهرست منابع و مأخذ بر اساس حروف الفبا ۱۱۶
مقدمه :
سرزمين ايل بختياري يا لُر بزرگ كه از مهم‌ترين ايلات كوچ‌رو ايران كنوني است در شمال و باختر سرزمين ايلات كهكيلويه يعني زاگرس مركزي قرار دارد (ايلات و عشاير انتشارات آگاه ، سال 1362، ص 20) قلمرو اين ايل كه به نام خاك بختياري معروف است در ناحيه‌اي ميان اصفهان و خوزستان قرار گرفته و سلسله جبال زاگرس در جهت شمال غربي به جنوب شرقي از ميان اين قلمرو مي‌گذرد و آن را به دو بخش كوهستاني در شرق و جلگه‌اي در غرب اين جبال تقسيم مي‌كند بخش كوهستاني ييلاق و بخش جلگه‌اي قشلاق ايل بختياري است اين منطقه محدود است از طرف شمال به لرستا، از سوي شرق به اصفهان و چهارمحال از سوي جنوب به قلمرو ايلات لرستان منطقه كهكيلويه و بوير احمد و ايل ترك زبان قشقايي و از سوي غرب به دشت خوزستان جمعيت ايل را در حدود 500000 نفر تخمين زده‌اند كه در سرزميني به مساحت 7500 كيلومتر مربع زندگي مي‌كنند از كل جمعيت 200000 نفر يعني 40 درصد زندگي كوچ‌نشيني و نيمه كوچ‌نشيني دارند كه ييلاق و قشلاق مي‌كنند و معيشت آنها مبتني بر پرورش دام از نوع گوسفند و بز است، منطقه ييلاقي ايل در مرتفعات غرب اصفهان واقع شده است كه بلندترين قلّه آن به ارتفاع 4549 متر در زير كوه قرار دارد سرزمين قشلاقي در دامنه شرقي سلسله جبال زاگرس واقع شده و تا قسمتي از خوزستان ادامه دارد ايل بختياري در طول سال داراي دو كوچ بزرگ در دو فصل بهار و پاييز است، اوايل بهار از گرمسير به ييلاق مي‌كوچند و پاييز برمي‌گردند فاصله ميان گرمسير و ييلاق برحسب طايفه متفاوت است و در مداري به 300 كيلومت مي‌رسد كوچ بختياريها به طور منظم صورت مي‌گيرد، هر طايفه از مسير معيني ((ايل راه)) كه تقريباً ثابت است مي‌گذرد، در ييلاق هم محل ثابتي دارند كه ديگر طوايف نمي‌توانند از آن استفاده كنند در بازگشت به گرمسير آثاري از سنگچين ها بر جاي مي‌ماند كه مجدداً در سال آينده هر طايفه در محل خود چادرها را برپامي‌دارد (رجوع شود به : اصغر كريميژان پير ديگار، ايل بختياري در مجموعه مقالات مردم‌شناسي مركز مردم‌شناسيوزارت علوم و آموزش عالي ، دفتر دوم، ايلات و عشايري پاييز 1362 ، ص 11 تا 51) ايل بختياري به دو نيمه يا بلوك «هفت لنگ » و «چهار لنگ» تقسيم مي‌شود كه هر كدام در كل قلمرو بختياري داراي سرزمين مشخص استهفت لنگ كه همه ساله بين نواحي شرقي خوزستان يعني «انديكا» و «مسجد سليمان» و «شوشتر» و «ايذه» و «شهركرد» و «بروجن» در چهارمحال و بختياري در حركت و كوچ اند به چهار گروه دوركي، بابادي ، بختياروند (يا بهداروند) و دنياراني تقسيم مي‌شود چهار لنگ نيز كه عمدتاً بين دزفول و ايذه در خوزستان از سويي و «داران» در اصفهان و «اليگودرز» و «بروجرد» در لرستان از سوي ديگر ييلاق قشلاق مي‌كنند و به گروههاي هم وند، «محمد صالح» (مم صالح) ، «موگويي» و «كيان ارثي» تقسيم مي‌شود بسياري از تيره‌هاي طوايف چهار لنگ اسكان يافته‌اند (ايلات و عشاير، انتشارات آگاه، سال 1362 ص 20 )
معيشت اصلي بختياريها دامپروري توأم با مختصري زراعت است كه بيشتر به صورت ديم و كمتر به صورت آبي كشت مي‌شود زراعت آبي عمدتاً در محدوده روستاها و ميان يك جانشينان متداول است، صنايع دستي هم يكي از فعاليت‌هاي اقتصادي بختياري‌هاست كه زنان انجام آن را بر عهده دارند مواد اوليه صنايع دستي عمدتاً از توليدات دامي تأمين مي‌شود
بيان مسئله :
ايل بختياري كه هميشه به عنوان يكي از ايلهاي پرجمعيت و داراي نفوذ گسترده سياسي ندارد ، اقتصادي در جنوب غربي كشور شمرده شده، بارها مورد بررسي‌هاي مختلف فرهنگي ، اجتماعي و مردم‌شناسي قرار گرفته است سعي ما در اين تحقيق بر اين است كه مسائل انساني، اقتصادي و تاريخي را به صورت پيوسته و از ديد علم جغرافيا بررسي كنيم و تنها به شناخت عوامل و پديده‌ها بسنده نكرده، ضمن شناخت، به روابط بين آنها نيز اشاره نماييم.
يكي از علل بررسي ايل مذكور آن است كه بختياريها از اصيل‌ترين و قديمي‌ترين اقوام ايراني محسوب گرديده، پرجمعيت‌ترين جامعه عشايري كشور نيز به شمار مي‌روند؛ جامعه‌اي كه در طول تاريخ بس طولاني خود، با جمعيت انبوه بر منطقه تسلط داشته، قادر به انتقال ويژگيهايي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي خود به ساكنان بخش‌هاي مجاور نيز بوده است ؛ به طوري كه بخش‌هايي از خوزستان ، لرستان ، اصفهان ، چهارمحال و بختياري و فارس كاملاً از ويژگيهاي فرهنگ بختياري برخوردار بوده ، متأثر از اقتصاد آنان هستند
ايل بختياري با تحولات سياسي و اقتصادي كشور، بويژه از 1340 به بعد، بنيانهاي اصيل اجتماعي و اقتصادي خود را از دست داده و امروزه پديده يكجانشيني، اشتغال در صنايع نفتي جنوب، پراكنده شدن در شهرها و قصبات منطقه و مشكلات عديده ديگر، تشكيلات و ساختار ايلي و سنتي آن را تا حدودي از هم گسسته است.
با شنيدن نام بختياري براي نخستين بار، اينطور استنباط مي‌شود كه قومي واحد از يك نژاد و فرهنگند، اما در عمل خواهيم ديد كه دقيقاً اينطور نيست و در بين آنان مردماني از اقوام ايراني، عرب و ترك نيز وجود دارند كه همگي در يك تشكيلات سياسي اجتماعي به نام بختياري، منسجم و متحد گرديده‌اند و نفوذ و توسعه فرهنگي و اقتصادي آنان در جنوب ايران، در بين چندين استان كشور گسترده شده است پس اين مطلب مهم است كه منطقه بختياري يا حدود تحت قلمرو ايل بختياري هيچ رابطه‌اي با تقسيمات سياسي كشور، از جمله سطح استانها و مرز شهرستانها ندارد، بلكه بيشتر تابع مساعدت محيط طبيعي منطقه و ميزان نفوذ سياسي، اداري و اقتصادي بختياري‌هاست ، به طوري كه حتي بخش‌هايي از استان مركزي و شمال شرقي اصفهان ، نظير گلپايگان ، خوانسار، خمين ، محلات و كوهپايه اصفهان نيز تحت نفوذ بختياريها بوده است كه البته امروزه به سبب تحليل قدرتهاي اجتماعي و كاهش مراتع و رواج پديده يكجانشيني ، عملاً از حيطه نفوذ آنان خارج شده و فقط آثاري از گذشته به صورت بناها، سنگ قبرها، لهجه‌ها وباقي مانده است
حدود و وسعت به طور كلي ، محدوده ايل بختياري در جنوب غربي كشور در بين دو سرزمين كوهستاني و مرتفع شمال و شرق چهارمحال و بختياري و لرستان و سرزمين جلگه‌اي گرمسيري مغرب و جنوب خوزستان و كهگيلويه و بويراحمد واقع شده است به عبارتي، اين محدوده، از بلندترين نقطه قلل مرتفع، يعني زردكوه بختياري با بيش از 4500 متر و كوههاي اليگودرز با ارتفاعاتي بيش از 2500 متر شروع شده، به سمت غرب و جنوب تا جلگه پست و آبرفتي خوزستان ادامه مي‌يابد
طول و عرض جغرافياييچون محدوده مورد نظر ما بر تقسيمات سياسي استانها منطبق نيست سعي كرده‌ايم كه موقعيت جغرافيايي آن را در نقاطي كه امروزه حد گسترش بختياريها به شمار مي‌رود در نظر بگيريم از نظر عرض جغرافيايي بين مدارهاي 31 درجه و 16 دقيقه (رامهرمز) و 33 درجه و 22 دقيقه شمالي (اليگودرز) قرار دارد و تقريباً بيش از دو درجه و 6 دقيقه عرض شمالي را مي‌پوشاند از نظر طول جغرافيايي بين نصف‌النهار 48 درجه و 50 دقيقه (شوشتر) و 51 درجه و 27 دقيقه شرقي (بروجن) قرار دارد (اطلس كامل گيتاشناسي ؛ مؤسسه كارتوگرافي گيتاشناسي، مبحث ايران ، ج دهم ، 1368)
اين مطلب بيانگر آن است كه اين محدوده به صورت چهارگوشي است كه طول و عرض آن با اندكي اختلاف، تقريباً با هم برابر است و مسيرهاي كوچ، صرف نظر از مناطق دشوار كوهستاني و دره‌ها نسبتاً كوتاه و مناسب است و استقرار عشاير در بخش‌هاي مختلف، بين طوايف و مناطق يكجانشين، به طور يكنواخت‌تر و ساده‌تر انجام مي‌گيرد، بر خلاف مسير ايل قشقائي كه در كوچ از جنوب به شمال، بايد طي كنند
موقعيت نسبي منطقه بختياري در دو محدوده مشخص و متفاوت با هم گسترده شده است : منطقه اول شامل شمال و شرق آن مي‌باشد كه ييلاق عشاير است و به طور كلي در محدوده زاگرس مياني از شمال غربي به جنوب شرقي در امتداد رشته كوههاي زاگرس كشيده شده است، به طوري كه ارتفاع اين منطقه از هزار متر در جنوب تا بيش از 4500 متر در شمال متغير است (زردكوه 4527 متر، اشترانكوه در لرستان 4328 متر) منطقه دوم، جلگه خوزستان است كه خاك بختياري به شمال شرق و مشرق اين جلگه محدود مي‌شود (بخش قشلاقي بختياريها)اين منطقه با حداقل ارتفاع (كمتر از نهصد متر) و نزديكي به حوضه گرم و خشك خليج فارس از مناطق شمالي تفكيك مي‌شود
به طور كلي، شمال و شرق سرزمين بختياري در محدوده ارتفاعات فشرده و چين‌خورده زاگرس شمالي واقع است و تمام مسائل محيطي ، آب و هوايي و زيستي آن با وضعيت كوهستاني ارتباط كامل داشته، برعكس بخش جنوب و جنوب غربي آن در جلگه خوزستان واقع شده است و از نظر اكولوژيكي و پديده‌هاي زيستي از جمله رويش گياهي كاملاً متفاوت بوده، با وضعيت طبيعي منطقه گرم خوزستان و خليج فارس مرتبط است
تفاوتهاي فصلي بين اين دو محيط كه اختلافها و تضادهايي از نظر آب و هوايي، زمان رويش گياهان و منابع آب دارند موجب كوچ و جابجايي عشاير و دام آنان مي‌شود.
حدود سرزمين بختياري امروزه منطقه‌هاي اصلي سكونت بختياريها در دو استان چهارمحال و بختياري و خوزستان نشان داده مي‌شود، اما حوزه نفوذ سياسي ، فرهنگي و اقتصادي آنان در خارج از اين استانها كاملاً مشهود است به طور كلي ، منطقه سكونت ايل بختياري به اين مناطق محدود مي‌شود : از شمال به نجف‌آباد ، داران، اليگودرز؛ از مشرق به اصفهان ، شهرضا، بروجن ؛ از جنوب به سميرم ، لردگان و شمال استان كهگيلويه و بويراحمد و بالاخره از مغرب و جنوب غربي به شهرستانهاي مشرق خوزستان نظير رامهرمز، شوشتر و دزفول و مناطق بين آنهااگر چه تا اهواز نيز گسترش دارد.
وسعتاگر چه تعيين مساحت واقعي منطقه بختياري با توجه به حدود گسترش آن در جهات مختلف كار ساده‌اي نيست توانسته‌ايم مساحت تقريبي آن را محاسبه كنيم با در نظر گرفتن ناحيه بين شوشتر و بروجن (منتهي‌اليه غرب و شرق منطقه) و رامهرمز و اليگودرز (منتهي‌اليه جنوب و شمال منطقه) مساحتي حدود 50626 كيلومتر مربع به دست مي‌آيد كه از اين مقدار 14870 كيلومتر مربع در استان چهارمحال و بختياري ؛ 6202 كيلومتر مربع در شهرستان ايذه ؛ 4313 كيلومتر مربع در شهرستان رامهرمز، 3538 كيلومتر مربع در شهرستان شوشتر؛ 6986 كيلومتر مربع در شهرستان مسجد سليمان ؛ 7976 كيلومتر مربع در شهرستان اليگودرز و 6741 كيلومتر مربع نيز بين شهرستانهاي استان اصفهان، شمال كهگيلويه و بويراحمد سردسير و دزفول واقع شده است (اطلس كامل گيتاشناسي؛ مبحث ايران) مطابق اين تقسيم‌بندي ، اينطور استنتاج مي‌شود كه از نظر وسعت تفاوت مهمي بين ييلاق و قشلاق بختياري مشاهده نمي‌شود و اين خود نشان‌دهنده وضعيت خوب و مرغوب بودن مراتع در قشلاق است؛ زيرا معمولاً در ايران مناطق قشلاقي به سبب رطوبت كمتر، فقر پوشش گياهي و خشكسالي‌هاي متعدد، نسبت به مناطق ييلاقي از نظر مرتع محدوديت بيشتري دارد و معمولاً قشلاق بايد وسيعتر از ييلاق باشد، نظير قشلاق قشقائيها كه دو برابر ييلاق آنان است يا قشلاق عشاير كرمان، البرز جنوبي و خراساندر مورد بختياريها تقريباً موازنه‌اي بين حدود مراتع قشلاقي و ييلاقي وجود دارد كه خود حاكي از پوشش گياهي مناسب و كافي در دو منطقه است اما بايد توجه داشت كه امروزه مناطقي كه عملاً تحت نفوذ و استقرار عشاير بختياري است بمراتب كمتر از محدوده‌هاي مذكور وسعت دارد، به طوري كه وسعت مناطق تحت نفوذ در ييلاق ده هزار و در قشلاق دوازده هزار كيلومتر مربع در نظر گرفته شده است كه بر مناطق و مراكز اصلي بختياريها منطبق است ؛ در حالي كه دامنه نفوذ آنان تا مساحتي حدود دو برابر ارقام فوق (بيش از پنجاه هزار كيلومتر مربع) تعيين مي‌شود
